آرامگاه و محوطه تاریخی خالد نبی متعلق به دوره اسلامی یکی از آثار ارزشمند گلستان است که به دلیل عدم ثبت در فهرست آثار ملی و نبود حفاظت درست، بخش اعظمی از آن تخریب شده است.

به گزارش کلاله خبر، خالد نبی نام مقبره ای در شرق استان گلستان و در محدوده شهرستان کلاله است. این مکان تاریخی و مذهبی به دلیل قرار گرفتن در ارتفاعات و دشت های شرقی استان گلستان، از نظر زیبایی جلوه ای خاص دارد و همه ساله گردشگران زیادی بخصوص در فصل بهار به این مکان سفر می کنند.

دشت سرسبز و لاله زارها در کنار مزارع کلزا و گندم باعث شده سه سرنگ سبز و زرد و قرمز در این مسیر حاکم باشد. مسیر دسترسی به این مکان تا پای کوه آسفالت است. بخشی از محدوده خالد نبی هم قبرستانی تاریخی دارد که به دلیل نوع سنگ های مقبره از نظر اهالی منطقه افسانه ای است.

محوطه خالد نبی شامل سه بقعه زیارتی و یک گورستان تاریخی منحصر به فرد است که مکان های زیارتی آن، مشهور به بقعه خالد بن سنان، بقعه چوپان آتا و بقعه عالم بابا است. به گفته کارشناسان در این بین، بقعه خالد بن سنان دارای اهمیت بیشتری از نظر نسب نامه است.

برخی کارشناسان گورستان خالد نبی را دارای ارزش تاریخی زیادی می دانند و معتقدند با توجه به شباهت سنگ قبرهای این مکان به گورستان های آسیای میانه، می توان سنگ قبرهای موجود در گورستان خالد نبی را به حمله مغول به ایران و اسکان آن ها در برخی نقاط کشور از جمله این منطقه نسبت داد.

همچنین در کتاب ناسخ التواریخ در شرح زندگانی خالد بن سنان گفته شده است که خالد نبی یکی از پیامبران حد فاصل مسیحیت تا اسلام بوده که به تبلیغ دین مسیح می پرداخته است و او چهل سال قبل از تولد حضرت محمد (ص) ظهور کرده و از زادگاهش در یمن به این نقطه عظیمت می کند. آن زمان در ایران ساسانیان حکومت می کردند و آئین زرتشت، مذهب رسمی کشور بوده است.

ثبت محوطه خالد نبی در فهرست آثار ملی، کمک به حفظ این اثر می کند

یک کارشناس ارشد باستان شناسی از عدم ثبت محوطه تاریخی خالد نبی در فهرست آثار ملی اظهار نارضایتی کرد و به خبرنگار مهر، گفت: نخستین اقدام جدی در حفظ و نگهداری یک اثر تاریخی، فرهنگی، بررسی و پژوهش اولیه و ثبت آن در فهرست آثار ملی است.

هنگامی که یک اثر به ثبت ملی می رسد به این معنی است که از این پس، بین دولت، مردم و آن اثر تاریخی، قوانین و مقررات ویژه ای حاکم است.

حبیب رضایی با بیان این نکته که ثبت یک اثر در فهرست آثار ملی به جهت حفاظت انجام می شود، افزود: هنگامی که یک اثر به ثبت ملی می رسد به این معنی است که از این پس، بین دولت، مردم و آن اثر تاریخی، قوانین و مقررات ویژه ای حاکم است.

وی با تاکید بر این نکته که آثار تاریخی پس از ثبت شدن در فهرست آثار ملی در پناه قانون قرار می گیرند، اظهار کرد: سازمان میراث فرهنگی به عنوان متولی این امر در کشور موظف به شناسایی، پژوهش، ثبت، تعیین عرصه و حریم و ارائه ضوابط حفاظتی بوده و آثار ثبت شده تحت مدیریت و حفاظت سازمان مذکور قرار می گیرد.

 این مدرس دانشگاه ادامه داد: راجع به گورستان خالد نبی بحث های زیادی را می توان در قالب پژوهش های باستان شناسی و مردم شناسی مطرح کرد اما آنچه که اکنون در این زمینه ضروری به نظر می رسد، ثبت این اثر در فهرست آثار ملی کشور است.

وضعیت فعلی گورستان خالد نبی در معرض تخریب است

وی وضعیت فعلی گورستان خالد نبی را آسیب دیده و در معرض تخریب اعلام کرد و گفت: از  حدود ۶۰۰ سنگ قبر موجود در این گورستان، اکنون حدود ۲۰۰ سنگ قبر باقی مانده؛ تعداد زیادی از این سنگ قبور به دست سودجویان مفقود شده و بسیاری از همین تعداد باقیمانده نیز شکسته و آسیب دیده اند.

رضایی با بیان این مطلب که روند تخریب این محوطه تاریخی آگاهانه یا نا آگاهانه ادامه دارد، افزود: آثار حفاری های قاچاق عتیقه جویان نیز در این محوطه کاملا مشهود و مشخص است.

وی نوع سنگ قبرهای این گورستان را منحصر به فرد دانست و تصریح کرد: این سنگ قبرها می تواند بیانگر اعتقادات و باورهای مذهبی مردمان این منطقه درگذشته و یا تحت تاثیر اقوام بیابانگرد آسیای مرکزی، باشد.

از  حدود ۶۰۰ سنگ قبر موجود در این گورستان، اکنون حدود ۲۰۰ سنگ قبر باقی مانده؛ تعداد زیادی از این سنگ قبور به دست سودجویان مفقود شده و بسیاری از همین تعداد باقیمانده نیز شکسته و آسیب دیده اند.

رضایی ادامه داد: یکی از شواهد این امر می تواند وجود سنگ قبرهای مشابه در منطقه تایباد و خواف در شرق ایران باشد که از نظر فاصله مکانی به اقوام آسیای مرکزی نزدیک بوده اند.

این کارشناس باستان شناسی اضافه کرد: سنگ قبرهای این منطقه را دکتر رجبعلی لباف خانیکی در مقاله ای با عنوان «سنگ‌افراشته‌های مزارات باخزر» معرفی کرده است که دارای شباهت های زیادی با گورستان خالد نبی است.

به گفته این مدرس دانشگاه، در نزدیکی روستایی به نام «پینه شلوار» شهرستان تبریز هم قبرستانی وجود دارد که  دارای سنگ قبر های ‌افراشته شبیه خالد نبی در آن مشاهده شده است.

در گذشته دیوید استروناخ این محوطه را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و گزارشی از گورستان خالد نبی در مقاله ای بنام «سنگ های ایستاده در ناحیه اترک» در مجله انگلیسی سال ۱۹۸۱ میلادی چاپ و منتشر کرده است که نشانه اهمیت این محوطه تاریخی است از طرفی این اثر توسط پژوهشگران ایرانی نظیر منوچهر ستوده در جلد پنجم کتاب از (آستارا تا استرآباد)، رجبعلی لباف خانیکی و شهریار عدل نیز مورد مطاله قرار گرفته است.

ثبت گورستان خالد نبی در فهرست آثار ملی از برنامه های میراث فرهنگی گلستان است

با توجه به اهمیت این اثر تاریخی و تخریبی که توسط افرادی فرصت طلب انجام شده خبرنگار مهر به سراغ مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری رفت تا وضعیت محوطه خالد نبی را از این مسئول جویا شود. وی پیگیری برای ثبت گورستان تاریخی خالد نبی در فهرست آثار ملی را یکی از برنامه های میراث فرهنگی اعلام کرد.

ابراهیم کریمی در گفتگو با خبرنگار مهر، افزود: مقبره خالد نبی تاریخی نیست و کاری نمی توانیم برای آن انجام دهیم، اما برای گورستان که دارای ارزش تاریخی زیادی است پس از بازدید برنامه هایی را تعریف خواهیم کرد.

پس از بازدید این اثر تاریخی، به برآورد اعتباری آن برای نگهداری می پردازیم

وی با بیان این نکته که هفته آینده به همراه معاونین و کارشناسان میراث فرهنگی از این محوطه تاریخی بازدید خواهیم کرد، افزود: پس از بازدید برای حفظ و نگهداری اثر باید برآوردی را به لحاظ اعتباری انجام داد.

کریمی با بیان لینکه در هفته آینده بازدید از مختومقلی و خالد نبی در دستور کار قرار دارند، ادامه داد: وقتی این اثر تاریخی ثبت شود طبیعتا مقبره نیز پیوست آن برای حفظ و نگهداری قرار خواهد گرفت. 

این مسئول گلستانی، شناسایی و ثبت آثار و بناهای تاریخی استان را از برنامه های میراث فرهنگی دانست و تصریح کرد: هفته گذشته به شهرستان گالیکش رفته و از غارهای این منطقه دیدن کردیم تا آن دسته از غارهایی که ثبت نشده اما قابلیت ثبت دارند در دستور کار قرار بگیرند.

برای شناسایی و معرفی آثار تاریخی شهرستان ها ورود پیدا می کنیم

وی شهرستان های استان را دارای ظرفیت و جاذبه های تاریخی، طبیعی دانست و گفت: باید برای شناسایی و معرفی آثار تاریخی و صنایع دستی ورود پیدا کنیم تا در شهرستان ها به هرآنچه که تاکنون توجه نشده، پرداخته شود و آن تعداد از آثار تاریخی که در گذشته به آن توجه شده و نیاز به کار بیشتری دارد نیز بیش از قبل توجه شود.

در برابر در ورودی بقعه عالم بابا، درختچه کوچکی وجود دارد که اصطلاحا از آن به عنوان درخت نذر کرده یاد می‌کنند. زائرین ترکمن برای بر آورده شدن حاجات خود مانند فراوانی غلات، بهبودی زراعت، افزایش گله و رمه بخصوص برای زایش زنان سترون و عقیم به آن دخیل می‌شوند و توسل می‌جویند و در جهت قبله به آن نخ گره می‌زنند.

آرامگاه و محوطه تاریخی خالد نبی یکی از آثار قدیمی و ارزشمند گلستان است که با توجه به تاریخ چندصد ساله آن، تاکنون مورد بی مهری قرار گرفته و به دلیل نبود حفاظت درست بخشی از آن از بین رفته است. اگرچه ثبت یک اثر تاریخی کمک به حفظ و نگهداری آن می کند اما نمی توان ثبت محوطه خالد نبی در فهرست آثار ملی را تنها راه صیانت از این اثر دانست.

آگاه سازی افکار عمومی می تواند باقیمانده این گورستان قدیمی را برای نسل های بعدی به جا بگذارد از این رو انتظار می رود دستگاه های متولی علی رغم پیگیری ثبت این اثر، به شناساندن آن به مردم و لزوم حفظ آن نیز به صورت همزمان بپردازند.

خبرنگار: الهام رئوفی فر

منبع: مهر