معرفی توانمندی‌های استان گلستان یکی از مناطق سرسبز و دیدنی در شمال ایران است که با حدود 22 هزار کیلومتر مربع وسعت از شمال به جمهوری ترکمنستان، از غرب به استان مازندران و دریای خزر، از جنوب به استان سمنان و از شرق به استان خراسان محدود می شود.

کلاله خبر،این استان به دلیل برخورداری از شرایط خاص و متنوع آب و هوایی، قدمت تاریخی، داشتن آثار بی شمار باستانی، برخورداری از مناظر بدیع و چشم اندازهای طبیعی از جایگاه وی‍ژه­ای در صنعت گردشگری برخوردار است.

جای جای گلستان و به ویژه مرکز آن (گرگان) به عنوان یکی از مراکز مهم تمدن ایران زمین با قدمت و سابقه تاریخی6 هزار ساله، مملو از برکت و نعمت خداوندی است. به نحوی که در هر فصلی از سال، چهارفصل را می­ توان مشاهده کرد و این یکی از ویژگی­‌های استثنایی و منحصر بفرد خطه سرسبز گلستان است.

از سوی دیگر این استان را می توان مهد قومیت‌های مختلف اعم از ترک، ترکمن، قزاق، بلوچ، فارس، سیستانی، مازندرانی و... دانست. آب و هوای استان گلستان نیمه مرطوب تا نیمه خشک است. از سمت غرب به سمت شرق استان رطوبت هوا کاهش می­ یابد و هوا خشک­تر می­ شود. هم چنین از شمال به جنوب دمای هوا کاهش می­ یابد. سردترین ماه­های سال دی و بهمن و گرمترین ماه­های سال تیر و مرداد است.

استان گلستان به دلیل تنوع جغرافیایی و قدمت تاریخی دارای توانمندی­های گردشگری متعددی مانند برج‌های تاریخی، مدارس قدیمی، امامزاده­ ها، مقبره مشاهیر، تپه­ های باستانی، غارها، ذخیره گاه­های جنگلی، پارک­های طبیعی و ملی، دهکده‌های ییلاقی، تالاب­های بین المللی، خلیج، آبشارها، چشمه­ ها و گل فشان­ ها می­ باشد. هم چنین وجود آیین ها و مراسم گوناگون، آداب و فرهنگ قومیت­های ساکن در استان، صنایع دستی و سوغات محلی و بازارهای هفتگی از دیگر زمینه­ های جذب مسافران و گردشگران در این استان است و در یک کلام این استان همه انواع گردشگری را در خود جای داده است.

تاریخ استان آثاری که در استان گلستان و در دهه‌های اخیر به خصوص از تورنگ تپه گرگان کشف شده قدمت سکونت مردم این منطقه را به هزاره های سوم و چهارم پیش از میلاد می­ رساند.

این ایالت از قرن هفتم با حمله مغول ویران و پس از آن بر اثر لشکرکشی­ های امیر تیمور در قرن هفتم تا چهاردهم به نام استرآباد معروف بود. این سرزمین در زمان هخامنشیان و اشکانیان به نام ایالت هیرکانی و هیرکانیا از معروفترین ایالات ایران بوده است. نام هیرکانیا را هرودت و استرابون بر روی این ایالت نهاده­ اند. اصلی ترین توانمندهای استان: موقعیت مناسب جغرافیایی در زمینه دسترسی به کریدورهای بین المللی حمل و نقل(شمال و جنوب) بازارهای آسیای میانه و ارتباط با استان­ های خراسان، مازندران، سمنان و هم مرز با کشور ترکمنستان، وجود تنوع اقلیمی، اکولوژیکی و خاک جهت توسعه فعالیت های کشاورزی و تنوع محصولات آن به ویژه گندم، گیاهان دارویی، پنبه، دانه های روغنی، باغی، دام و طیور، نوغانداری و...، وجود توان توسعه صنایع تبدیلی و بسته بندی بخش کشاورزی (زراعی و باغی، شیلات، دام و طیور و سلولزی)، بزرگترین مرکز استحصال خاویار و صید ماهیان خاویاری کشور، برخورداری از اکوسیستم های منحصر بفرد خلیج گرگان، تالاب های بین المللی، پارک ملی گلستان، امکان استفاده از ظرفیت های خاک و آب برای توسعه آبزی پروری، امکان توسعه فعالیت های بازرگانی، فرهنگی، هنری و ورزشی با کشورهای آسیای میانه، برخورداری از اراضی مستعد و حاصل­خیز جنگل­های صنعتی، تجاری و زراعت چوب، برخورداری از مراکز عمده تحقیقاتی و تخصصی علوم کشاورزی(استقرار مرکز تحقیقات پنبه کشور در استان- مرکز تحقیقات شیلات)، مرکز پرورش و تولید نژادهای اصیل اسب و توان صادرات آن­ها، برخورداری از تنوع اقلیمی و قابلیت­های برجسته و متعدد طبیعی و گردشگری(جلگه، دشت، کوهستان، دریا، سواحل و...) نظیر پارک ملی گلستان، جزیره آشوراده، تالاب­های بین المللی، آبشارها، پارک جنگلی، منطقه جهان نما و مرکزیت ورزش­های سوارکاری و کبدی در کشور، برخورداری از آثار تاریخی، فرهنگی و مذهبی نظیر برج قابوس، دیوار دفاعی گرگان، امامزاده یحیی ابن زید و خالد ابن سنان(خالدنبی) و جود مفاخر فرهنگی نظیر میرداماد، میرفندرسکی، فخرالدین اسدگرگانی و مختومقلی فراغی، وجود ذخایر فراوان معدنی ذغال سنگ آزادشهر، رامیان و مینودشت، سنگ آهک کلاله، مارن چناران و صدف کوهی روباز گنبدکاووس و کلاله، وجود سنت دیر پای بافت فرش و صنایع دستی ترکمن، گلیم بافی، جاجیم و ابریشم بافی در سطح روستاهای استان، توان تبادل انرژی با کشورهای آسیای میانه، برخورداری از شبکه‌ حمل و نقل جاده‌ای، ریلی و دریایی و هوایی، امکان توسعه و بهره برداری از منابع آب(سطحی و زمینی)، وجود زمینه­ های مناسب علمی و فنی و حرفه ای در بخش­های دولتی و غیر دولتی در سطوح مختلف آموزشی (عالی و متوسطه) و نوع ارائه (رسمی و غیر رسمی)، وجود زمینه­ های مساعد آموزش عالی علوم اسلامی برای کشورهای اسلامی و آسیای میانه از اصلی­ ترین توانمندهای این استان به شمار می­ آید. مهمترین قابلیت­ ها و مزیت­های توسعه گردشگری در استان گلستان: وجود جاده­ های بین المللی و حمل و نقل: جاده های هراز و فیروزکوه نقطه ارتباطی اصلی مناطق مرکزی کشور به ویژه تهران به عنوان پرگردشگرترین استان، محور چالوس– کرج، محور آزادشهر– خوش ییلاق و نهایتاً محور خراسان شمالی به عنوان مراجعات گردشگران داخلی جهت زیارت به استان گلستان از جمله عوامل موثر زمینه ساز حضور گردشگران در استان گلستان بشمار می رود. وجود جاذبه­ های گردشگری عبارت است از جاذبه های طبیعی، جاذبه های فرهنگی و تاریخی که قابل بررسی است.

جاذبه های طبیعی استان گلستان:

این استان از نظر وجود دریا، جنگل و پارک­های ملی و جنگلی، تنوع اقلیمی، دشت و صحرا و آب و هوا و شرایط جوی مورد توجه است.

سواحل دریا: یکی از بزرگترین جاذبه­ های استان های شمالی کشور برای گردشگران سواحل دریای خزر است. دریای خزر با وسعتی حدود 438 هزار کیلومتر مربع بزرگترین دریاچه جهان به شمار می آید. این دریاچه بین کشورهای ایران، ترکمنستان، قزاقستان، آذربایجان و روسیه واقع شده است؛ سواحل جنوبی آن از خلیج حسنقلی تا آستارا مربوط به خط ساحلی ایران است. سهم استان گلستان از سواحل دریای خزر 82 کیلومتر است که در مقایسه با سواحل استان مازندران اگر چه کیفیت ساحل برای شنا کردن را ندارد ولی ساحل آزاد و قابل بهره­ برداری در اجرای پروژه­ ها و طرح­های سرمایه گذاری از مزیت­های غیر قابل انکار آن محسوب می­ شود. هم چنین وجود جزیره آشوراده به عنوان یکی از جزایر ارزشمند دریای خزر بستر مناسبی برای محیط زیست جانوری و فعالیت­های شیلاتی و اقتصادی فراهم ساخته و از گذشته دور به لحاظ شرایط اقلیمی و چشم اندازهای زیبای طبیعی مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی بوده است.

جنگل و پارک های ملی و جنگلی:

گردشگری محیطی(اکوتوریسم) به آن نوع از گردشگری اطلاق می گردد که مبتنی بر شکلی از گردشگری از طبیعت است که تاکید بر اداره یک گروه گردشگر با مقیاسی کوچک برای بازدید از طبیعت است. گلستان از جمله استان­های سرشار از منابع جنگلی­ می­ باشد، وسعت جنگل­های این استان 380 هزارهکتار است. وجود پارک های جنگلی النگدره، امام رضا(ع)، قرق، دلند، کبودوال و پارک طبیعی ناهارخوران از جمله قدیمی ترین تفرجگاه های استان، که با وجود امکانات نسبتاً مناسب شرایط خوبی را برای اقامت موقت گردشگران فراهم نموده است. همچنین وجود پارک ملی گلستان با اقلیم های متفاوت و مناطق زیستی متنوع جنگلی، استپی و چشم اندازهای طبیعی به لحاظ دست نخوردگی جوامع زیستی، گیاهی و جانوری و اکوتوریسم‌های طبیعی به عنوان میراث طبیعی و تنوع ژنتیکی از اهمیت زیادی از نظر محققین و دانش پژوهان محسوب می­ گردد. وجود آبشارهای پر آب و با طراوت کبودوال، گلستان، شیرآباد، لوه، دو او و زیارت استان گلستان را به استان آبشارها معروف کرده است. وجود تالاب های بین المللی آلاگل، آجی گل، آلماگل و گمیشان در تمام فصول به ویژه در فصل زمستان با حضور پرندگان مهاجر از قبیل فلامینگو، قو، انواع اردک، پرستوی دریایی، غازها و انواع دیگی پرندگان آبزی و کنار آبزی هیاهوی خاصی را به این تالاب ها داده است.

تنوع اقلیمی:

گلستان از محدود استان­های کشور است که دارای 4 اقلیم متفاوت ساحل دریا، جنگل و مرتع، کوهستان و دشت و صحرا برخودار است. اقلیم های متنوع فوق شرایط مناسب محیطی را برای فراهم ساختن بستر مناسب در فعالیت های گردشگری تعریف کرده است. وجود دشت و صحرا در منطقه ترکمن موجب رواج سوارکاری به عنوان یک ورزش مفرح گردیده و پرورش اسب در شالوده مرد ترکمن از بدو تولد می باشد. کوهستان ها و روستاهای استان نیز می تواند توانمندی و پتانسیل مناسبی برای جذب گروه های گردشگری در قالب تیم های کوهنوردی و یا استفاده از طبیعت بکر و آب و هوای مطبوع کوهستان باشند.

صنایع دستی استان:

عمده ترین صنایع دستی استان فرش بافی است که بیشتر در بین زنان ترکمن رایج است. در حال حاضر استان گلستان یکی از قطب­های مهم تولید کننده فرش ترکمنی، قالیچه، قارچین، گلیم، نمدبافی، گلدوزی، سوزن دوزی، ابریشم دوزی برپارچه، زیورآلات ترکمنی، ساختن آلات موسیقی، سبد بافی، ریسندگی و بافندگی الیاف، پارچه بافی و تولید وسایل چوبی است. مارکوپولو، سیاح معروف هنگام دیدار از ترکمن صحرا در قرن سیزده میلادی در سفرنامه خود از اسب و فرش ترکمن نام برده و به تعریف و تمجید از آن­ها پرداخته است. از سایر صنایع دستی عمده استان می­ توان از جاجیم چه، چادر شب، دستمال، رومیزی، سفره، لباس­های زیبای محلی، قالی، قالیچه، قارچین، پلاس، پشتی، سوزن دوزی و زیورآلات مانند: گوشواره، دستبند، سینه ریز، پابند، بازوبند و... نام برد.

سوغاتی­های استان:

مهمترین سوغاتی­های استان گلستان شامل: قالی و قالیچه، پشتی­های ترکمنی، سوزندوزی­های ترکمن، جاجیم­های کوهستانی گرگان، صنایع دستی روستایی، ماهی و خاویار می­ باشد.

بازارهای سنتی استان:

بازار و مراکز کسب و کار همواره قسمت مهمی از بافت شهرهای قدیمی ایران را تشکیل می داد. در اکثر شهرهای ایران بازار به صورت هسته مرکزی بافت سنتی شهر عمل می کرده است. در استان گلستان انواع متفاوتی از بازار به صورت دائمی و بازار هفتگی وجود دارد. علاوه براین بازارهای روز در اکثر شهرها در روزهای به خصوص در هفته دایر است. در این بازارها مردم بومی بویژه کشاورزان و صاحبان حرفه­ ها و صنایع روستایی از دور و نزدیک در آن شرکت کرده و فرآورده­ ها و تولیدات خود را به خریداران عرضه می­ نمایند. این بازارها از دیرباز در شهرهای بندرترکمن و آق قلا دایر بوده ولی امروزه در اکثر شهرهای استان در سطح بسیار وسیع دایر و مورد استقبال عموم مردم است. بازار دائمی و قدیمی گرگان به بازار نعلبندان معروف است و در داخل بافت قدیمی شهر گرگان قرار دارد. بازار قدیمی گرگان در روزگاران گذشته از جمله مراکز مهم داد و ستد کالا، توزیع و نشر افکار و عقاید فرهنگی و اجتماعی بوده است. این بازار با آن که در اثر گذشت زمان و پیدایش عوامل اقلیمی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تغییراتی نموده بازهم به عنوان کالبد اصلی شهر، محل داد و ستد و تجمع فروشندگان و خریداران کالا می باشد.

جاذبه های تاریخی استان گلستان:

گلستان نام جدید سرزمینی تاریخی است که در طول تاریخ به نام های گرگان و استرآباد خوانده شده است پیشینه تاریخی این سرزمین به 7000 سال پیش و در غار کیارام واقع در روستای فرنگ بخش گالیکش به دوران پارینه سنگی برمی­ گردد. افزون بر این پیشینه تاریخی استان گلستان به واسطه داشتن اقلیم فرهنگی منحصر بفرد معروف و شناخته شده است. از لحاظ آثار طبیعی بدون اغراق می­ توان گفت استان گلستان از زیباترین و متنوع ترین استان های کشور است. زیرا علاوه بر مناطق جنگلی و مناطق استپی دارای جاذبه‌های طبیعی هم چون پارک ملی گلستان، پارک طبیعت ناهارخوران، ذخیره گاه‌های جنگلی، سواحل بسیار زیبا در بندرگز و بندرترکمن و جزیره آشوراده ، غار شیرآباد، آبشار لوه، آبشار کبودوال، تالاب های بین المللی، جنگل های منحصر بفرد سرخدار در علی آباد کتول و کوهستان‌های سربه فلک کشیده با جنگل های مدیترانه‌ای که تا جنوبی ترین حاشیه‌های صحرای قره قوم که در شمالی ترین نقطه استان و در مجاورت مرز کشور ترکمنستان امتداد دارد و... می باشد که گونه‌های متنوعی از اقلیم و فرهنگ را بوجود آورده است. ارتفاعات درازنو جنوب شهرستان کردکوی را ارتفاعات البرز شرقی تشکیل می‌دهد، که مهمترین کوههای آن درازنو و زمه کوه، چلستان، جهان نما، پلاش و حداکثر ارتفاع آن از سطح دریا به 3 هزار و 500 متر می‌رسد. با توجه به موقعیت جغرافیایی، ارتفاع و امتداد کوه­ها و نزدیکی به دریای خزر، این شهرستان در قسمت جلگه­ای دارای آب و هوای معتدل مرطوب و در قسمت کوهستانی، دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است. منطقه حفاظت شده جهان نما، دهکده ییلاقی درازنو، پارک جنگلی کردکوی، آبشار دوآب(دِاُو)، آبشار هفت طبقه از جاذبه­ های طبیعی شهرستان کردکوی می باشد.

غارها:

غار یخچال، در حدود دهکده ییلاقی درازنو - غار گنج خانه: در ارتفاعات جنوبی کردکوی- غار جهان نما: در منطقه حفاظت شده جهان نما واقع شده است. درازنو قله­ ایست با ارتفاع بیش از 2 هزار و 700 متر در مجاورت شهرستان کردکوی قرار دارد. فاصله درازنو با شهرستان کردکوی20 کیلومتراست. مسیر کردکوی تا درازنو بسیار زیبا می باشد. مردم منطقه در فصل گرما به درازنو می روند تا از هوای بسیار خنک آنجا لذت ببرند. چشمه های خنک و پرآب که از آب معدنی خالص می باشد که معروفترین چشمه آن، مرس چشمه جلوه و زیبایی خاصی دارد، باعث شده مردم منطقه به آن جا بروند. کوهنوردی از جنگل کردکوی به طرف قله درازنوبسیار لذت بخش است. در فصل سرما درازنو پوشیده از برف است و ارتفاع برف در بعضی از فصول به بیش از دو متر می باشد. جهان نما منطقه حفاظت شده «جهان نما» در استان گلستان با چشم اندازهای زیبا و در عین حال ناشناخته می تواند در همه فصول پذیرای ایرانگردان و گردشگران باشد، اما به دلیل ناشناخته بودن این منطقه خیلی از گردشگران از وجود آن بی اطلاع هستند. این منطقه با وسعتی بیش از ۳۰ هزار هکتار در جنوب شرقی شهرستان کردکوی در ارتفاعی میان ۶۰۰ تا ۳ هزار و ۸۶ متری از سطح دریا واقع شده است. وجود دهکده های ییلاقی قدیمی، آثار تاریخی و باستانی، وضع جغرافیایی و آب و هوایی، وجود کوه، رودخانه، چشمه، انواع وحوش و پرندگان کمیاب و نوع پوشش گیاهی از جمله جاذبه‌های این منطقه است. در این منطقه، دهکده های ییلاقی قدیمی وجود دارد که دو روستای معروف آن «کفشگیری» و «سعدآباد» است. این دو روستا در شمال غربی منطقه حفاظت شده جهان نما هنوز دارای منازلی با معماری سنتی است. شغل مردم این روستاها عمدتاً دامداری و کشاورزی بوده و گلیم، پاپیچ های سنتی و وسایل تزیینی کوچک از جمله صنایع دستی آنان به شمار می رود. همچنین وجود برج ۳۵ متری رادکان معروف به «میل رادکان» در حاشیه این منطقه ارزش گردشگری آن را دوچندان کرده است. این منطقه که در جنوب شهرستان کردکوی واقع است، گفته می شود، مدفن یکی از اسپهبدان خاندان باوند طبرستان به نام «ابوجعفر محمدبن وندرین باوندی» است. با وجود کوهستانی بودن این منطقه، چشمه های زیادی در آن جاری است که از جمله نخود چشمه، سرخ چشمه، پیرزن چشمه، شربت، تول بنه، سوته، مازوکش، امام وردی، والدیگاه، چشمه سرا، مرادچشمه، تاجین چشمه و چشمه آبگرم زیارت است.

در درون منطقه حفاظت شده جهان نما، آبشار زیارت وجود دارد که در حدود ۵ کیلومتری روستای زیارت و در شمال شرقی این منطقه است. تپه قلعه خندان، دنیای باستان در شهر گرگان تپه قلعه خندان یکی از محوطه­ های شاخص درون شهری استرآباد محسوب می­ شود و تا پیش از دوره افشاری این تپه در داخل استراباد قرار داشت اما به دنبال قیام اهالی استراباد نادر شاه افشار بعد از سرکوب این قیام دستور داد برج و باروی شهر استراباد را خراب نمایند و در دوره قاجاریه برج و باروی کوچکتری ساخته شد که این بار قلعه خندان در خارج از شهر قرار گرفت. در سال 1269ش. دمرگان فرانسوی نقشه این تپه و تصاویری از آن را تهیه نمود. در سال 1364 ش. این تپه در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و درسال 88 گروه باستان شناسی موفق شد یک بارو از دوازده باروی این قلعه را از زیر خاک خارج نمایند و بخشی از دیوار را مشخص کنند. شهرداری گرگان نیز پیرامون بخشی از این قلعه راخرید و آزادسازی کرد و در همین راستا میراث فرهنگی نیز بقعه خواجه خضر را مرمت نمود. این اداره­ کل در برنامه آتی خود قصد دارد با کاوش این قلعه این مرکز را به عنوان سایت موزه شهری در معرض دید علاقمندان قرار دهد. قلعه ماران، پایتخت ییلاقی اشکانیان قلعه میران یا قلعه موران یا قلعه ماران قله‌ای به ارتفاع ۲۴۳۰ متر است که در جنوب غرب شهر رامیان واقع شده‌است در بالای این قله زمینی مسطح به مساحت ۳ کیلومتر مربع قرار دارد که در طول تاریخ پایتخت و مرکز برخی حکومت‌ها بوده ‌است که از مهمترین آن‌ها می‌توان به پایتخت ییلاقی سلسله اشکانیان اشاره کرد. همچنین کتب فراوانی در خصوص تاریخ قلعه میران مطالبی نگاشته‌اند که در ذیل به برخی از انها اشاره می‌شود: در سال ۱۲۶۰ه.ق در باره موران قلعه می‌نویسد: موران قلعه، کوه بلندی است در طرف شرقی استرآباد و هشت فرسنگی آن. بالای آن قلعه خرابه ایست که زندانی و چاهی و اراضی کشت دارد. دسترسی به قلعه از راهی باریک است می‌گویند در موران قلعه محمد زمان خان-یکی از حکام محلی دوران فتحعلی شاه- تمام سران ایل قاجار را زندانی کرد و برادر خود-رحیم خان- را مامور ایشان نمود و اعلان استقلال داد. فتحعلی شاه سربازانی به فرماندهی حسین خان - پدر حاکم امروزی(۱۲۶۰) استرآباد- به این قلعه فرستاد. ساکنان استرآباد او را اسیر کردند و به دست سربازان رحیم خان دادند. رابینو درباره قلعه موران می‌نویسد: قلعه ماران در کوه ماران(ایلان) از کوههای رامیان در میان چمنزاری واقع است. راه باریکی به آن منتهی می‌شود. در مقابل مهاجمان به آسانی قابل دفاع است، نصیرالکتاب نقل می‌کند که محمد حسن خان جلایر خود را فرمانروای دشت گرگان نموده و اعلان استقلال داده بود. موقعی که حکومت مرکزی برای سرکوبی او لشکر فرستاد به قلعه ماران کوه پناه برد، در تاریخ اشکانیان تالیف محمد حسن خان اعتمادالسلطنه آمده‌است که سلاطین اشکانی شش ماه از سال را در تیسفون سر می‌کردند و شش ماه دیگر را در ییلاقات طبرستان و مازندران و شاه کوه و استرآباد بودند­، سایکس مدعی است که قلعه ماران همان پایتخت دوم اشکانیان است که تیرداد ساخته و آن را دارا نامیده که همان داریون یونانیان است، همچنین گریگوری ملگونوف در بیان ثروت کوهستان‌های استرآباد اشاره به کوه قلع ماران در شرق فندرسک دوازده فرسنگی فندرسک که حاوی قلع و مس است می‌کند، سعیدی مولف کتاب رامیان و فندرسک در باره قلعه ماران(موران) می نویسد. کوه قلعه ماران بلندترین کوه‌های بخش رامیان و گرگان است. سر کوه مسطح و مرتع گاو و گوسفند است و چشمه آبی بر سر کوه‌است که مورد استفاده دامداران است. گندم‌های ذخیره امیر خان سردار- برادر محمد زمانخان که در چاههایی که در قله‌است همانند ذغال تا امروز باقی است. گمرک بندرگز، یادآور تجارت دشت گرگان با تزارها بنای تاریخی گمرک یکی از بناهای ارزشمند شهرستان بندرگز می باشد که در سال 1281 توسط مهندسین بلژیکی تاسیس گردیده است. (1) این بنا بنایی مستطیل شکل با ابعاد 1355× 1730سانتیمتر و به ارتفاع 840 سانتی متر می باشد بنا از نظر قرارگیری در سایت بنایی شمالی و جنوبی و کشیدگی آن شرقی و غربی می باشد. بنای تاریخی گمرک بنایی آجری است که ضخامت دیواره های آن 40 سانتی متر می باشد که از ملات ماسه دریایی و سیمان تشکیل گردیده است بنا دارای کف کرسی به ارتفاع 270 سانتی متر می باشد که از چهار طرف دارای هواکش هایی بوده است که کاملا متناسب با شرایط محیطی و اقلیمی منطقه داشته‌اند و نقش بسزایی را در کوران هوا داشته اند که در سال های بعد از تاسیس برای این که بتوانند به طبقه همکف بنا کاربری دهند تمامی آن هواکش‌ها را از بین برده‌اند.

کف و سقف بنا از جنس چوب می باشد که دارای دو جداره است که فضای بین آن خالی می باشد و عایق بسیار مناسبی در برابر گرمای تابستان و سرمای زمستان می باشد بنا دارای پنجره های متعددی می باشد که نقش بسزایی را هم در کوران هوا و هم در استفاده مناسب از نور طبیعی را ایفا می کنند. به طور کلی بعد از آجر که بیشترین حجم را در مصالح بنا تشکیل می دهد می توان از سنگ که در کف کرسی و از چوب که در تیرها، درها، پنجره‌ها، کف و سقف و از حلب که در شیروانی بنا مورد استفاده قرار گرفته اند نام برد. در ضمن در جهت شمال، بنا دارای دو ایوان می باشد که نسبت به یک دیگر قرینه می باشند.

خانه امیرلطیفی:

خانه تاریخی امیرلطیفی در بافت قدیم گرگان، محله نعلبندان و در ضلع شرقی مسجد جامع واقع شده است، این خانه در اصل جزو مجموعه مسکونی مهدی خان ساعد لشکر(ملک) بوده است که بعدها به خانه امیرلطیفی معروف می شود. این بنای دو طبقه با سازه آجری به صورت کلاه فرنگی در درون حیاط مصفایی قرار گرفته است. بنا دارای سه اتاق در طبقه اول و سه اتاق در طبقه دوم می باشد که همه اتاق ها سه دری هستند. در قسمت میانی ساختمان زیرزمینی با ارتفاع کمی وجود دارد. سقف بنا شیروانی و سفال پوش است. این خانه تاریخی متعلق به دوره قاجار است که به شماره 2391 در فهرست آثار ملی کشور ثبت گردید در راستای اجرای مصوبات سفرهای ریاست جمهوری(سفرهای دوره 1 و 2) خانه امیرلطیفی به منظور ایجاد موزه صنایع دستی در سال 1386 خریداری و اقدام به مرمت و بازسازی آن گردید و تاکنون برای راه اندازی این موزه صنایع دستی بیش از 4 میلیارد و 484 میلیون و 960 هزار ریال از محل اعتبارات ملی و استانی هزینه گردیده است. این موزه تنها موزه صنایع دستی استان گلستان است که به معرفی هنرهای سنتی، صنایع دستی اقوام متعدد ساکن در گرگان، شیوه زندگی، نحوه کشاورزی، پوشاک و بافندگی ها... می پردازد. ضمن آنکه مکانی برای پژوهش و مطالعه پیرامون اقوام گوناگون استان و صنایع دستی و استفاده پژوهشگران است. در موزه صنایع دستی غرفه ها و بخش هایی اختصاصی به صنایع دستی هر قوم، پوشاک سنتی آنها که جهت ارائه بهتر به تندیس‌هایی پوشانده شده است. ابزارهای زیست و زندگی آنها، ابزارهای بافندگی و صنایع دستی مربوط به آنها، ابزارهای کشاورزی داده شده است.

خانه تقوی:

مجموعه تقوی یکی از با ارزش ترین مجموعه های تاریخی موجود در بافت قدیم گرگان است. این مجموعه متعلق به دوره قاجاریه و دارای شش حیاط مرتبط بهم است که پنج حیاط آن مرکزی و یک حیاط آن بنای کلاه فرنگی دارد. این بنا دارای پی سنگی با کرسی چینی آجری است. سازه اصلی آن آجر با اندود کاهگل و در بعضی نقاط گچ است. سقف این مجموعه شیروانی با شیر سرهای دو یا سه طبقه و پوشش سفال همگون با بافت تاریخی گرگان است. ساختمان این بنا عموماً دو طبقه است که در بعضی از طبقات دارای تراس چوبی است که علاوه بر فراهم آوردن یک مسیر ارتباطی بین اتاق ها دید منظری خوبی نسبت به فضای بیرون و قسمتی از فضای بافت را ایجاد کرده است. از تزیینات موجود در این بنا می توان به گچبری های سقف در طبقه اول، پنجره‌های گره چینی با شیشه های رنگی، شیر سرها، نرده‌ها و ستون های چوبی و از همه مهمتر کتیبه های زیبایی که با خطوط نسخ و نستعلیق با مضمون آیات قرانی، اسامی ائمه اطهار(ع) و اشعار عربی و فارسی و در زیر شیرسرها نوشته اشاره کرد که تاریخ آن به سال 1296ه.ش بر می گردد. مجموعه ی تقوی که هم اکنون دو حیاط ( حیاط بیرونی و اصطبل) آن توسط سازمان خریداری شده به کتابخانه و بخش اداری معاونت گردشگری تبدیل گردیده است. حیاط اندرونی مجموعه نیز به صورت اجاره در دست سازمان می باشد. دیوار بزرگ گرگان، طولانی ترین سازه آجری جهاندیوار بزرگ گرگان، به نام های سد اسکندر، سد انوشیروان، سد فیروز، دیوار دفاعی، قزل ییلان، قزل آلانگ و آلان(به زبان ترکمنی) در منابع جغرافیای تاریخی و سفرنامه‌ها نگارش شده است. طول دیوار بزرگ گرگان در حدود 200 کیلومتر و عرض آن بین 2 تا 10 متر بوده که با مصالح آجر به ابعاد 10×40×40 سانتی متر ساخته شده است. این دیوار در طول مسیر خود دارای تاسیسات وابسته نظیر خندق، زنجیره ای از قلعه ها، کوره‌های آجرپزی، سد، کانال های هدایت آب و... بوده است. از نظر شرایط زیست محیطی در دو بخش کوهستانی و نیمه بیابانی جای دارد. به لحاظ موقعیت جغرافیایی به فاصله اندکی از گرگانرود و در امتداد آن (بخش اعظم آن در ضلع شمالی رودخانه) قرار دارد. امروزه بقایای دیوار تاریخی از کرانه‌های شرقی دریای مازندران در دشت ترکمن صحرا تا ارتفاعات و دره‌های البرز شرقی در دامنه بیلی کوه (پارک ملی گلستان نزدیک روستای زاو در شمال شرقی شهرستان کلاله) قابل مشاهده است. از منظر جغرافیای سیاسی نیز این اثر در حوزه شهرستان های کلاله، گنبدکاووس، آق قلا و بندرترکمن قرار می گیرد. به استناد برخی منابع جغرافیای تاریخی این دیوار در شرق تا مرو ادامه داشته است. بررسی صحت این مطلب مستلزم انجام بررسی‌های میدانی باستان شناسی در منطقه است. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران، این اثر ارزشمند را در تاریخ 1378.4.29 در فهرست آثار ملی کشور به شماره 2345 به ثبت رساند و آن را به عنوان یکی از پروژه های بلند مدت خود تعریف نمود. اهداف این پروژه شامل بررسی بیشتر دیوار گرگان به منظور آشکار ساختن نقش و جایگاه آن در میراث فرهنگی ایران و حفاظت، باز سازی و احیای فرهنگی آن است. دیوار بزرگ گرگان یکی از آثار شگفت انگیز معماری پیش از اسلام به شمار می آید و هم اکنون از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران به عنوان یکی از گزینه های اصلی برای ثبت در فهرست آثار میراث جهانی (یونسکو) مطرح است. تمیشه، دیواری به درازای تاریخ دیوار تمیشه به طول تقریبی 12 کیلومتر با مصالح آجر به ابعاد 10 × 38 × 38 سانتی متر به جهت شمال- جنوب از دامنه‌های شمالی سلسله جبال البرز شروع شده و به خلیج گرگان منتهی می گردد که با مطالعات انجام شده بقایای بخشی از دیوار در داخل خلیج گرگان مشخص شده است. متاسفانه بیشتر بخش‌های دیوار از بین رفته و تسطیح شده است. فقط بقایای قسمتی از لایه های تحتانی دیوار در قسمت های جنگلی و حدفاصل روستای باغو کناره، سرکلاته باقی مانده است. همچنین در چندین نقطه در مسیر دیوار کوره‌های آجر پزی قرار دارد که تامین کننده مصالح اصلی دیوار تمیشه بوده است. دیوار دارای خندق عمیق در در قسمت غربی و به سمت شهر تمیشه است و از سمت شرق به دره های عمیق و رودخانه منتهی می شود. در مورد زمان ساخت و ارتباط دیوار تمیشه با دیوار بزرگ گرگان مطالعات باستان شناسی شروع شده است. شهر تمیشه و تاسیسات وابسته شهری باقلاع متعدد در غرب دیوار تمیشه واقع شده است که دارای معماری منحصر بفرد با مصالح بومی که قسمتی از بقایای این شهر در کاوش های باستان شناسی شناسایی شده است. متاسفانه بر اثر تسطیح زمین های کشاورزی واقع در محدوده شهر تمیشه بیشتر این آثار از بین رفته است. به استناد گزارش علمی باستان شناسانی چون سیلونیا، مایسون، گزافه رواری، این شهر پایتخت یک سلسله محلی متعلق به اوایل اسلام تا دوره سلجوقی بوده است و بقایای شهر قدیمی تمیشه و دیوار آن در غرب روستای سرکلاته خرابشهر در شهرستان کردکوی به صورت تپه های پست و مرتفع جلب توجه می کند. بخشی از عناصر حفاظتی شهر متعلق به دوره ساسانی است که در زمان سلطنت فرد انوشیروان ساخته شده بود. دیوار عظیم شهر تمیشه که از دامنه کوه واقع در جنوب روستای سرکلاته خرابهشر شروع شده و تا دریای خزر ادامه دارد نیز مربوط به دوره ساسانی است.

مسجد جامع گرگان، یادگار سلجوقیان در استرآبادمسجد جامع گرگان واقع در بافت قدیم این شهر یکی از آثار و بناهای تاریخی و مذهبی است که در سده‌های پنجم و ششم یعنی اواسط دوره سلجوقی ساخته شده‌است. این مسجد دارای یک حیاط مرکزی به فرم چهار ایوانی و چهار شبستان است که از تزیینات معماری خاص آن دوره نیز بهره می‌برد. تزیینات معماری که در ساخت مسجد جامع گرگان بکار برده شده ترکیبی از آجر و کاشی، کاشی هفت رنگ و مناره آجری با خطوط کوفی مربوط به دوره سلجوقی است. مساحت مسجد جامع گرگان که در بازار "نعلبندان" (یکی از قدیمی ترین بازارهای ایران) شهر گرگان واقع شده، حدود یک هزار و‪ ۶۰۰ مترمربع است.

اعتماد السطنه چنین آورده است: این مسجد در سال 814 بنا شده است. اما بانی آن معلوم نیست. از بعضی معماران استرآباد نیز چنین شنیده شده است که بانی مسجد جامع گرگان از اهل تسنن و از تراکمه معروف به طایفه ایمر بوده است.از آثار به جا مانده از دوران گذشته در مسجد جامع گرگان، دو لنگه در به همراه چهارچوب آن، منبر و ‪ ۱۹ سنگ‌نوشته است. سنگ‌ نوشته‌های این بنا در اندازه‌های مختلف بر دیوارهای غربی مسجد جامع گرگان نصب شده‌ و گفته می‌شود به دوره‌های حکمرانی قراقویونلو، صفویه، افشار و قاجاریه تعلق دارد.

برج رادکان، قدیمی‌ترین برج‌ آرامگاهی در ایران شمال شرق خاستگاه برج آرامگاهی در ایران بشمار می‌رود. آرامگاه‌ها بخش قابل توجهی از بقایای معماری قدیم را به خود اختصاص داده‌اند. این بناها با نقشه دایره، چهارضلعی، هشت ضلعی و با شیوه‌های گوناگون احداث شده‌اند و با نام های بقعه، پیر، امامزاده، مزار، گنبد و برج در جای جای کشورمان مورد احترام است. در میان زیر مجموعه‌های آرامگاهی، "برج آرامگاه‌ها" از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. می توان از برج رادکان در استان گلستان به عنوان قدیمی‌ترین نمونه برج‌های آرامگاهی در ایران نام برد. برج تاریخی "رادکان" در جنوب شهرستان کردکوی در غرب گلستان از آثار تاریخی و دیدنی است که با بیش از یک هزار سال قدمت نیاز به توجه و حفاظت بیشتری دارد. برج یا میل رادکان با حدود‪ ۳۲ ممتر قطر از دو قسمت گنبدی و بدنه تشکیل شده که گنبد آن به صورت مخروطی بلند و کشیده و به صورت دو پوسته‌ای است که بر بدنه استوانه‌ای قرار دارد. این بنای تاریخی و بلند با توجه به این که در مسیر جاده ابریشم قرار دارد در گذشته به عنوان راهنمای بازرگانان و مسافران مورد استفاده قرار می‌گرفت.از نظر موقعیت جغرافیایی این برج در یک منطقه کوهستانی، جنگلی و بر فراز تپه طبیعی صخره‌ای در نزدیکی روستایی به همین نام احداث شده‌است.در این زمینه گفته شده است که با توجه به آثار باقیمانده، بنای دیگری در ضلع شمالی گنبد رادکان وجود داشت. برای بنای برج رادکان تاکنون پژوهشگران کاربردهایی هم چون قصر، مقبره، گنبد و برج بیان کرده‌اند، اما تا زمان خواندن تمام کتیبه‌های این بنا برای قطعیت این موضوع، باید منتظر بود. تاکنون براساس متن های قرائت شده برخی از این کتیبه‌ها، گفته شده است که بنای رادکان متعلق به یکی از اسپهبدان آل باوند طبرستان به نام ابوجعفر محمد ابن وندریان بوده است. جزیره آشوراده، تنها جزیره دریای خزر در ایران آشوراده تنها جزیره دریای خزر در شمال ایران است. این جزیره که در قرون گذشته متاثر از عملکرد و فعالیت گروه‌های انسانی با حفر کانال از توده اصلی خشکی خود (شبه جزیره میانکاله) جدا افتاده، از جایگاه و شرایط ویژه ای در کلان اقتصادی و سیاسی کشور برخوردار است. تحولات تاریخی قرون گذشته به همراه تغییرات و تحولات ایجاد شده در سالهای اخیر، سبب و عامل ایجاد فراز و نشیب هایی در موضوع اهمیت و جایگاه جزیره و متقابلا توجه دولت به آن شده است. به طوری که تقریبا در تمامی دهه‌های صدساله اخیر می توان اندیشه ها، طرح ها و برنامه های مطرح شده در جهت عمران و آبادی این جزیره را جستجو کرد.

غار کیارام، قدیمی‌ترین غار مسکونی شمال کشور غار "کیارام" در بخش گالیکش در شرق استان گلستان با دسترسی و مسیرآسان به عنوان قدیمی‌ترین غار مسکونی در شمال کشور شناخته شده است. این غار که با نام غار "وسط دل دل" نیز شناخته می‌شود در ‪ ۶کیلومتری روستای فرنگ از توابع دهستان فارسیان بخش گالیکش شهرستان مینودشت واقع است.براساس منابع تاریخی قدیمی‌ترین بقایای حضور انسان که در استان گلستان کشف شده مربوط به غار "کیارام" است که گفته می‌شود به حدود ‪ ۱۰۰هزار سال پیش و دوره پارینه سنگی میانه (موسترین) تعلق دارد. در جلوی در غار یک رودخانه فصلی وجود دارد که هفت متر پایین تر از کف غار است و اطراف آن پوشش جنگلی انبوه و متراکم وجود دارد.دسترسی آسان، نزدیکی به منبع تامین آب(رودخانه فصلی)، روشنایی نسبی داخل غار، امنیت وموقعیت جغرافیایی آن از جمله ویژگی‌هایی است که سبب برتری این غار و علت استفاده درازمدت و پیوسته آن در طول تاریخ و استمرار در آن شده است.عمق غار کیارام در حدود ‪ ۲۴متر است و از انتهای غار تا ‪۱۹/۵ متری دهانه آن از سقف قطرات آب می‌چکد که در نتیجه آن یک بستر آهکی را تشکیل داده است، کف غار صخره‌ای بوده و به علت استفاده مستمر برای سکونت دام (گوسفند و بز) پوشیده از فضولات می‌باشد. بخشی از سقف غار فروریخته و آثار ریزش و آوار در کف غار کاملا مشهود می‌باشد و در دهانه غار رگه‌های سیاه رنگ براقی دیده می‌شود که در اثر استفاده مستمر و طولانی بوجود آمده است